بیان مسئله

حمل و نقل دریایی ارزان‌ترین شیوۀ حمل ونقل در جهان محسوب می شود. این نوع حمل ونقل بیش از ۷۰ درصد ارزش کالاها و ۹۰ درصد توناژ حمل‌ونقل جهان را تشکیل می دهد. ظرفیت عظیم اقتصاد دریا نظیر موارد پیشین موجب شده بیش از 50 درصد اقتصاد کشورهای درحال‌توسعه‌ای نظیر چین و ویتنام به اقتصاد دریا اختصاص یافته باشد.

باوجوداین، در ایران اقتصاد دریا فقط حدود 10 درصد از تولید ناخالص داخلی و حتی با احتساب نفت، تنها حدود 5/2 درصد از اقتصاد دریای جهان را شامل می شود. این در حالی است که قریب به 5800 کیلومتر یعنی حدود 40 درصد از مرزهای کشور را سواحل تشکیل می دهند و ایران کشوری ساحلی محسوب می شود.

ضعف در توسعۀ اقتصاد دریای کشور در شرایطی ایجاد شده است که اسناد و قوانین بالادستی کشور در موارد متعددی به اهمیت توسعه اقتصاد دریا پرداخته است. در بندهای 19، 21، 23 و 28 سیاست‌های کلي برنامه ششم توسعه بر لزوم توجه به اقتصاد دریا به‌ویژه اقتصاد دریا در جنوب کشور، محوریت چابهار و خرمشهر و تأکید بر سواحل مکران تأکید شده است.

همچنین، در بند 11 سیاست‌های کلی برنامه هفتم نیز مجدداً به نقش دریا در توسعه اقتصادی کشور اشاره شده است.از سال 1388 نیز با تصویب قانون توسعه و حمایت از صنایع دریایی، شورای عالی صنایع دریایی و همین‌طور صندوق توسعه صنایع دریایی كشور تشكیل شد؛ از سوی دیگر سیاست ها و مواد قوانین مذکور نظیر کمک به ساخت و فروش شناورها در کشور اجرایی نشد. در دیدار مقام معظم رهبری با هیئت دولت در شهریور 1401 لزوم توجه به اقتصاد دریا مجدداً مورد تأکید ایشان قرار گرفت.

نظر به عدم اجرای موفقیت آمیز برنامه ها و قوانین کشور برای توسعه اقتصاد دریا در کشور، کمبود منابع آب، تغییرات اقلیمی و فاصلۀ قابل‌توجه اقتصاد دریای کشور با وضعیت مطلوب، ممکن است اقتصاد دریا یکی از مستعدترین بخش های کشور برای نیل به توسعه اقتصادی باشد. ازاین‌رو، ضروری است از طریق همفکری ملی و بین المللی و استفاده از ظرفیت نخبگان و خبرگان دانشگاهی و اندیشگاهی علاوه بر ارائۀ پیشنهاداتی برای استفاده از ظرفیت اقتصاد دریا، موضوع برابری فرصت ها نیز مدنظر قرار گیرد.

سؤالات کلیدی

پرسش اصلی که انتظار می‌رود اندیشمندان و نخبگان طی طرح پژوهشی خود به آن پاسخ دهند عبارت است از:

راهکارهای اجرایی به منظور استفاده از ظرفیت اقتصاد دریا برای توسعه اقتصادی کشور چیست؟

برای پاسخ به پرسش اصلی تحقیق، پرسش های فرعی زیر تعریف می شوند:

• تجارب بین المللی در استفاده از ظرفیت اقتصاد دریا برای نیل به رشد اقتصادی کشور چیست؟

• الزامات سیاسی، حقوقی داخلی و بین المللی برای استفاده از ظرفیت اقتصاد دریا در کشور چیست؟

• مهم‌ترین خلأهای موجود حوزۀ اقتصاد دریای کشور چیست؟

• نقش مردم، بخش خصوصی و نهادهای بین المللی و به¬ویژه دولت در استفاده از ظرفیت اقتصاد دریای کشور چیست؟

عناوین طرح‌ها و ایده‌های پژوهشی

با توجه به گسترده بودن مباحث اقتصاد دریا، برخی عناوین پیشنهادی برای ارسال طرح ها و ایده‌های پژوهشی به شرح ذیل بیان می شود:

1. بررسی راهکارها و راهبردهای استفادۀ بهینه از ظرفیت‌های سواحل کشور در صنایع دریایی نظیر شیلات، انرژی، گردشگری، ساخت شناور و غیره،

2. امکان سنجی تأمین شغل و مسکن و توسعۀ شهرهای بزرگ در مناطق ساحلی کشور،

3. امکان‌سنجی راهکارهای نقش‌آفرینی کشور در زنجیره تأمین بین‌المللی به کمک اقتصاد دریا،

4. بررسی راهکارهای تأسیس و انتقال صنایع آب بر به سمت مناطق ساحلی،

5. بررسی ظرفیت مناطق ساحلی کشور در حل بحران آب کشور.