بنام خدا

بیان مسأله

مرکز بررسی های استراتژیک با توجه به اهمیت موضوع ترنزیت و چندوجهی بودن مسائل ناظر به این حوزه، جهت طراحی نقشه راه حوزه ترانزیت کشور اقدام به بهره گیری از خرد جمعی تمامی اندیشمندان، نخبگان و مدیران کشور ازاین طریق نموده است. بر همین اساس مشارکت کنندگان محترم پس از مطالعه دقیق مطالب بیان شده در ذیل و همچنین مدنظر قراردادن اسناد راهبردی بارگذاری شده در همین بخش با کلیک برروی گزینه "مشارکت در این طرح"، اقدام به بارگذاری مطالب خود نمایند.
کشور ایران با قرارگفتن در منطقه غرب آسیا، توانایی تبدیل شدن به مرکز عبور کریدورهای جهانی ترانزیتی در مسیر شمال-جنوب و شرق-غرب را دارد. از منظر تاریخی نیز لجستیک و ترانزیت نفت متفقین در جنگ جهانی دوم از خاک ایران نمونه بارزی از این واقعیت است؛ به طوری که در نهایت ایران را پل پیروزی خود خواندند. پس از جنگ جهانی دوم معادلات جهانی پیچیده‌تر شده و ترانزیت از خاک ایران به‌طور کامل نسبت به گذشته افول کرد. اما با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در شمال ایران کشورهای جدیدی به وجود آمدند که به واسطه عدم دسترسی به آبهای آزاد، محصور در خشکی خوانده می‌شوند.
این اتفاق اولین بارقه احیای فرصت ترانزیت ایران بود، چراکه این کشورها برای توسعه اقتصاد خود نیازمند اتصال به آبهای آزاد بودند و یکی از بهترین قلمروهایی که میتوانست این امکان را برای آنان فراهم کند ایران بود. با گذر زمان، علی‌الخصوص شروع قرن 21، چین به عنوان یک قدرت اقتصادی در جهان سر برآورد. این اتفاق باعث به وجود آمدن دو قطب اقتصادی در شرق و غرب ایران گردید. این شرایط نیز فرصتی برای ایران جهت برقرار نمودن کریدور شرق به غرب است. این فرصت علاوه بر آورده‌های سرشار ارزی، موقعیت راهبردی به مراتب بالاتری را برای ایران در سطح بین‌الملل ایجاد می‌نماید. چنانکه گره زدن منافع قدرتهای بزرگ اقتصادی جهانی و منطقه‌ای به شبکه ترانزیتی ایران، خنثی‌ شدن تحریم‌های یکجانبه و کاهش وابستگی اقتصادی به نفت را در پی خواهد داشت.
فرصت بالفعل ترانزیت ایران در حالت کلی در حدود300میلیون تن در سال است. این درحالی است که حجم حال حاضر ترانزیت کالا از ایران بسیار کمتراز این رقم می باشد. طبق آمارهای منتشره و همچنین اعلام شده توسط مسئولین، بیشترین حجم سالانه ترانزیت ایران در سال های اخیر حدود13 میلیون تن و مربوط به سال96است. آمار ترانزیت ایران در سال97به حدود10میلیون تن کاهش یافت. این روند کاهشی در سال99نیز استمرار یافت و تناژ عبوری ترانزیت در این سال به5میلیون تن تنزل پیدا کرد. نمودار زیر آمار تزانزیت ایران در 5 سال گذشته را نشان می دهد.





بهره‌مندی از این فرصت مستلزم اراده ارکان کشور در عرصه سیاست‌های داخلی و خارجی است. در بعد داخلی، فرآیندهای مرتبط با ترانزیت کالا از حیث هزینه،‌ زمان و امنیت به گونه‌ای است که مزیت نسبی ایران را در جذب بار ترانزیتی از بین می‌برد و در نبود یک نهاد متولی در حوزه ترانزیت، نهادها و سازمان‌های متعددی اقدام به وضع رویه‌های خاص خود در مسیر عبور محموله‌های ترانزیتی کرده‌اند که بازنگری در رویه‌ها،‌ ساختار و قوانین راجع به این حوزه را ضروری می‌نماید.
در بعد خارجی عدم مشارکت مطلوب ایران در ابتکارات چندجانبه منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در حوزه مبادلات مالی و اقدام به ایجاد ریسک برای تجار و فورواردرها از جانب آمریکا،‌ تعریف کارویژه ترانزیتی مرتبط با کشورهای مختلف برای سفارتخانه‌های مربوطه را ایجاب می‌کند. بنابراین مسئله اصلی این جمع سپاری بررسی دلایل عدم بهره برداری مناسب از ظرفیت های ترانزیت کشور و ارائه راهبردها و راهکارهای عملیاتی در این حوزه است.

دلایل بروز مسأله

باعنایت به مسائل فوق الذکر مهم ترین دلایل بروز این مسئله عبارت اند از:
1.غفلت از ظرفیت‌های شبکه ترانزیت برای کاهش اثر تحریم‌ها،
2.عدم توجه بایسته به امکان ‌افزایش درآمدهای غیرنفتی از طریق تقویت شبکه ترانزیتی،‌
3.هزینه و زمان بالا و امنیت بعضاً کم برای عبور کالا از ایران،‌
4.عدم تعریف وظیفه جدی برای دستگاه دیپلماسی کشور در خصوص ترانزیت علیرغم وجود رقابت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای.

سوالات کلیدی

اهم سوالاتی که مشارکت کنندگان محترم در طرح ارسالی خود باید به آن پاسخ دهند، عبارت اند از:
1. مهمترین فرصت ها و چالش های پیش روی ارتقای شبکه ترانزیت کشور کدام است؟
2. اولویت‌بندی مطلوب برای شروع اصلاح وضعیت شبکه ترانزیت باید چگونه باشد؟
3. چه موانع داخلی و خارجی دیگری، علاوه بر موارد فوق الذکر پیش‌روی شبکه ترانزیت کشور است؟
4.مهمترین هزینه ها و دستاوردهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی طرح یا ایده شما چیست؟

عناوین طرح ها و ایده های پژوهشی

باتوجه به گسترده بودن حوزه های مربوط به ترانزیت، عناوین پیشنهادی جهت ارسال طرح و ایده های پژوهشی به شرح ذیل است:
1.بررسی راهکارها و راهبردهای ایجاد ساختار متمرکز برای اداره شبکه ترانزیتی کشورو‌ زدودن رویه‌های زائد قانونی و اداری با هدف کاهش هزینه و زمان ترانزیت کالا؛
2.بررسی راهکارهای تقویت مسیر سبز گمرکی و‌ تقویت زیرساخت‌های شبکه ریلی و دریایی (به ویژه بهره‌برداری از شبکه ترانزیت دریای خزر)؛
3.نحوه‌ تعریف کانال‌های مالی مربوطه جهت انجام عملیات ترانزیت؛
4.راهبردها و راهکارهای تقویت کریدورهای موجود و ایجاد کریدوهای جدید.